Gevelsteen voor Zwolse schilderes Gesina ter Borch onthuld: ‘Eindelijk krijgt ze haar plek’

Zwolle – Aan de Sassenstraat in Zwolle is zaterdagochtend een nieuwe gevelsteen onthuld ter ere van Gesina ter Borch, de 17de-eeuwse kunstenaar die lange tijd vooral bekend stond als ‘de zus van’. Met de plaatsing krijgt zij nu een zichtbare en blijvende plek in de stad waar zij zowel haar jeugd als een groot deel van haar volwassen leven doorbracht. De datum van de onthulling – 15 november – was veelzeggend: precies 394 jaar geleden werd Gesina geboren in Deventer; een maand later werd zij gedoopt in de Grote Kerk in Zwolle.

Aleida Greve

Bijzonder was de bijdrage van Saskia Zwiers, verbonden aan het Vrouwenhuis, die tijdens de ceremonie verscheen als Aleida Greve, de oprichtster van datzelfde Vrouwenhuis. Greve leefde in dezelfde periode als Gesina en schilderde eveneens verdienstelijk. Een ontmoeting tussen de twee is echter weinig waarschijnlijk: Aleida was nog jong toen Gesina al in de vijftig was, en schilderen was in die tijd vooral een bezigheid die vrouwen binnenshuis en op de achtergrond uitvoerden. Toch vormde Zwiers’ vertolking een symbolische brug tussen twee vrouwen die lang onderbelicht bleven in de kunstgeschiedenis.

Zwiers deed de afgelopen twee jaar uitgebreid onderzoek naar de familie Ter Borch en schreef mee aan het recent verschenen boek Thuis bij Ter Borch – Kunstenaarsfamilie in Zwolle. Zwiers noemde Gesina ter Borch “the rising star”, verwijzend naar de recente internationale aandacht voor haar werk. Zo kocht het Rijksmuseum onlangs een werk van Gesina aan, dat inmiddels ook wordt tentoongesteld, en is er zelfs werk van haar te zien in de National Gallery of Art in Washington DC. Het is een ontwikkeling die Zwiers typeert als een langverwachte en rechtvaardige herwaardering.

Een jaar in het teken van de familie Ter Borch

Zwolle bevindt zich midden in het Ter Borchjaar, waarin de stad tot en met 1 februari 2026 een uitgebreid programma presenteert rond de beroemde schilderfamilie. Onder de titel Ter Borch thuis in Zwolle worden tentoonstellingen en activiteiten georganiseerd die de familie opnieuw onder de aandacht brengen. De koning opende begin september het jaar officieel.

Hoewel broer Gerard ter Borch – een van de invloedrijkste portretschilders van de Gouden Eeuw – al generaties lang een vaste plek in de kunstgeschiedenis heeft, is de waardering voor Gesina pas de laatste jaren zichtbaar gegroeid. Haar oeuvre, bestaande uit rijk geïllustreerde albums met aquarellen, gedichten en observaties, biedt een uitzonderlijk persoonlijk inkijkje in het dagelijks leven en de gevoelswereld van de 17de eeuw.

Deze steen is meer dan een eerbetoon: het is een symbool voor vrouwen die in de geschiedenis te vaak over het hoofd zijn gezien

Een oeuvre dat lang onzichtbaar bleef

Dat Gesina’s naam zo lang naar de achtergrond verdween, is volgens kunsthistorici tekenend voor de positie van vrouwelijke kunstenaars in de zeventiende eeuw. Toch was haar rol binnen de familie onmisbaar. In haar testament legde zij vast dat de familietekeningen als geheel moesten worden bewaard. Dankzij die keuze zijn talloze werken van de Ter Borchs nu nog altijd toegankelijk.

Binnen het Ter Borchjaar heeft Gesina daarom een prominente positie gekregen. Organisatoren benadrukken dat het eerbetoon niet alleen draait om het corrigeren van een historisch gemis, maar ook om het zichtbaar maken van stemmen die te lang genegeerd werden.

Een steen die meer zegt dan hij toont

De gevelsteen aan Sassenstraat 21, het voormalige woonhuis van de familie, is geplaatst door bouwbedrijf Hanzebouw . Eigenaresse Ryan Hoekman en winkelgebruikster Gillian Groenewegen werkten mee aan de plaatsing. Het initiatief ontstond nadat Zwollenaar Martjan Kuit op sociale media aandacht vroeg voor Gesina’s afwezige zichtbaarheid in de stad. Gemeenteraadsleden Lizet Klein Nagelvoort (D66) en Hettie van Aalderen (PvdA) stelden vervolgens vragen, waarna Erfgoed Zwolle het idee verder oppakte.

De steen geldt voor de initiatiefnemers als veel meer dan een historisch detail. Het is niet alleen de plek waar Gesina leefde en werkte, maar staat ook symbool voor de herwaardering van vrouwen die in de ‘kunst’ geschiedenis te weinig aandacht kregen, én voor een moderne omgang met erfgoed: niet alleen bewaren wat al beroemd is, maar ook zichtbaar maken wat te lang onzichtbaar bleef.

Zwolle: Ter Borch jaar

Wie meer wil weten over Gesina ter Borch en de familie Ter Borch kan de komende tijd volop terecht in Zwolle. In onder meer Museum de Fundatie, het Academiehuis De Grote Kerk en ANNO Stadsmuseum zijn schitterende tentoonstellingen en installaties te zien. Ook in de stad zelf is veel aandacht voor Ter Borch: diverse winkelruiten zijn beschilderd met scènes uit hun werk en begin december verschijnt een wandelroute langs de bijzondere plekken die de familie heeft geschilderd of waar zij hebben gewoond.