Zwolle – Veel agrarische familiebedrijven hebben in het opvolgingsproces te weinig aandacht voor de sociale en emotionele kanten van een bedrijfsovername. Ook worden de broers of zussen die het bedrijf niet overnemen vaak onvoldoende betrokken. Dit blijkt uit onderzoek van het Landelijk Expertisecentrum Familiebedrijven (LEF) van Hogeschool Windesheim.
Complex proces
De afgelopen twee jaar deed het expertisecentrum samen met Aeres Hogeschool Dronten, LTO Noord en NAJK onderzoek naar het bedrijfsopvolgingsproces bij agrarische familiebedrijven. ‘Bij familiebedrijven is het opvolgingsproces complexer dan bij andere bedrijven, omdat er een ingewikkelde sociale band kan bestaan tussen familieleden’, zegt Ilse Matser, lector Familiebedrijven bij Windesheim. ‘Daarom is het belangrijk dat er niet alleen oog is voor de zakelijke aspecten, maar ook voor de sociale en emotionele aspecten die bij de overname komen kijken. Dit is bij veel families niet vanzelfsprekend.’
Psychologisch eigendom
De onderzoekers hebben onder andere spelvormen zoals het waarden- en belangenspel ontwikkeld om families te helpen belangrijke zaken in een luchtige en open sfeer bespreekbaar te maken. Jelle Bouma, onderzoeker bij het LEF: ‘Vaak beperkt de communicatie zich tussen de overdrager en de opvolger, terwijl het juist erg belangrijk is om ook de familieleden die het bedrijf niet gaan overnemen, erbij te betrekken. Het familiebedrijf is vaak ook de plek waar het gezin woont en samenkomt. Tijdens het onderzoek bleek dit voor de niet-opvolgende kinderen een belangrijk punt: zij willen ook na de opvolging nog “thuis” kunnen komen op het bedrijf. Hier is sprake van een psychologisch eigendom waar door de overdrager en opvolger ook rekening mee gehouden hoort te worden.’
Familiegesprek
Een kansrijk instrument voor veel familiebedrijven is het opstellen van een familiestatuut. ‘Zo’n statuut kan een goede aanleiding zijn voor familieleden om met elkaar in gesprek te gaan’, zegt Kathalijne Visser, onderzoeker bij Aeres. ‘Wat zijn de waarden van de familie, waar willen we als familiebedrijf over twintig jaar staan, hoe gaan we om met conflicten en hoe graag willen we het bedrijf koste wat kost binnen de familie houden?’ Een hierbij is om een begeleider te betrekken bij deze gesprekken. Met een begeleider gaan mensen “makkelijker” praten en spreken ze zich eerder uit over elkaar rol en hoe ze tegen elkaar aankijken. Visser: ‘In de familiegesprekken kwam bijvoorbeeld de waardering voor elkaar naar boven, iets wat anders niet zo snel wordt uitgesproken.’ Voorts is het belangrijk om eventueel gemaakte afspraken vast te leggen.
